یک روانشناس کودک گفت: «به والدین توصیه می‌کنم که سعی نکنند استفاده از تلفن همراه را به‌طور کامل برای کودکشان ممنوع کنند زیرا دنیا در حال تغییر است و ما باید تکنولوژی را بپذیریم اما قبل از آنکه تکنولوژی را وارد خانه‌هایمان کنیم، باید فرهنگ استفاده از آن را در خانه‌هایمان ایجاد نماییم.»
طبق گزارشی که اخیراً در مورد تأثیرات تلفن‌های هوشمند بر رشد کودک منتشرشده است، 25٪ از کودکان زیر شش سال موبایل دارند و نیمی از آنها در هفته حداکثر 21 ساعت را صرف استفاده از تلفن همراه می‌کنند.
گاهی والدین خودشان تلفن همره را در اختیار کودکشان می‌گذارند و گاهی کودکان به تقلید از همسالان و والدینشان، جذب این وسیله ارتباطی می‌شوند اما استفاده از موبایل می‌تواند اثرات بدی بر سلامت جسمی و روحی نسل جدید داشته باشد.
دانشمندان هشدار می‌دهند کودکانی که زمان زیادی را صرف تلفن‌های هوشمند و سایر ابزارهای الکترونیکی می‌کنند، در معرض مشکلات بهداشت روانی قرار دارند. همچنین مطالعات جدید نشان می‌دهد که یک ساعت در روز خیره شدن به صفحه نمایشگر موبایل نقش مهمی در افزایش افسردگی و اضطراب در کودکان دارد.
حتماً در اطرافتان دیده‌اید کودکانی را که به دلیل تمرکز روی تلفن‌های هوشمند و تبلت‌های خود متوجه هیچ اتفاقی در اطرافشان نمی‌شوند؛ این امر باعث کاهش توجه، تمرکز و کنجکاوی در کودکان شده و بینش، همدلی و مهربانی نسبت به دیگران را در کودکان کاهش می‌دهد.
این روزها وابستگی و اعتیاد کودکان به موبایل، در حال تبدیل‌شدن به یک نگرانی بزرگ برای والدین در سراسر جهان است.
تبیان در گفت‌وگو با دکتر علیرضا تبریزی روانشناس کودک به سؤالات مهم والدین در این خصوص پاسخ می‌دهد.
چرا بچه‌ها به سمت تلفن‌های هوشمند جذب می‌شوند؟
یکی از دلایل جذب کودکان به تلفن همراه، یادگیری مشاهده‌ای و تقلیدی است. قاعدتاً وقتی والدین زمان زیادی را صرف استفاده از موبایل و حضور در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند، بچه‌ها می‌بینند و مانند والدینشان عمل می‌کنند. دلیل دوم، رشد تکنولوژی و تغییر سبک زندگی است. در عصر جدید، موبایل به‌عنوان یکی از اعضای خانواده شناخته‌شده است که دور شدن از آن باعث تغییر سبک زندگی می‌شود؛ بنابراین باید بپذیریم که موبایل خواه‌ناخواه وارد زندگی افراد شده و قابل‌حذف از زندگی‌ها نیست زیرا شرایط ارتباطی و نیازهای افراد تغییر کرده و دیگر نمی‌توانیم مانند دهه 50-60 ارتباطمان را به آن شکل نگه‌داریم. دلیل سوم، جذابیت تلفن همراه است. تصاویر رنگارنگ، بازی‌های مختلف، فیلم‌های جذاب، اینترنت و ارتباط با دیگران از طریق شبکه‌های اجتماعی از ویژگی‌هایی است که موبایل را به یک سرگرم‌کننده جذاب برای کودکان تبدیل کرده است اما این جذابیت‌های ظاهری کار را برای دورنگه داشتن کودکان از تلفن همراه دشوار می‌کند.
چیکار کنیم کودکان به موبایل وابسته نشوند؟
اینکه کودکان به موبایل وابسته بشوند یا نشوند به لذت‌های دیگری که والدین برای فرزندشان در نظر گرفته‌اند، بستگی دارد. درصورتی‌که والدین برای کودکشان وقت نگذارند، به‌اندازه کافی با آنها بازی نکنند، با آنها به گردش و تفریح نروند و... بچه‌ها چاره‌ای ندارند جز اینکه به یک‌چیزی وابسته شوند؛ وقتی ابزاری مثل موبایل در اختیار کودکان باشد، ناخودآگاه به موبایل وابسته خواهند شد.
برای کاهش یا عدم وابستگی کودکان به تلفن همراه لازم است والدین تفریحات و لذت‌های کودکشان را گسترش دهند. این روزها که به دلیل محدودیت‌های کرونایی امکان تفریحات کم شده است، والدین باید شرایطی را فراهم کنند که زمان‌های لذت بردن بچه‌ها به کمک بازی‌های حرکتی، نیاز آنها به موبایل را کمتر کند. هرچقدر والدین با فرزندشان بازی‌های حرکتی بیشتری انجام دهند و بتوانند تعاملات ارتباطی‌شان را با همدیگر بیشتر کنند، بچه‌ها کمتر جذب موبایل می‌شوند.
چرا کودکان اینقدر به استفاده از تلفن همراه علاقه‌مندند؟! چون موبایل به آنها غر نمی‌زند، موبایل به آنها دستور نمی‌دهد، موبایل اذیتشان نمی‌کند، موبایل با آنها بازی می‌کند و...؛ اگر همین کارهای موبایل را والدین انجام دهند، خواه‌ناخواه وابستگی کودکان به موبایل کم می‌شود.
اگر کودک معتاد به استفاده از موبایل شده باشد آیا دورنگه داشتن او از موبایل به‌یک‌باره امکان‌پذیر است یا باید به‌تدریج این کار را انجام داد؟
اگرچه تغییر رفتار و دورنگه داشتن کودک از موبایل به‌یک‌باره، به سرعت امکان‌پذیر و شدنی است اما تبعاتی را در پی خواهد داشت؛ به همین دلیل ما در روانشناسی توصیه به تغییر رفتار تدریجی داریم. در رابطه با دورنگه داشتن کودک از موبایل، والدین باید دقت کنند اینکه تنها موبایل را از کودک بگیرید به این دلیل که زمان زیادی را صرف استفاده از آن می‌کند، راهگشا نخواهد بود بلکه والدین زمانی موفق به ترک استفاده کودک از موبایل خواهند شد که جایگزین لذت‌بخش دیگری را برای کودک فراهم کنند.
صِرف قدغن کردن کودک در استفاده از موبایل بدون هیچ‌گونه جایگزینی باعث می‌شود تا کودک بعد از مدتی به چیزهای دیگری مثل تماشای افراطی تلویزیون، بازی‌های ویدیویی و... وابسته شود. بنابراین والدین باید آن‌قدر شرایط سرگرم‌کننده دیگری داشته باشند تا بتوانند به‌تدریج اعتیاد کودک به موبایل را کاهش دهند.
آیا اگر والدین استفاده از موبایل را در دوران درس خواندن کودک ممنوع کنند و به او قول دهند که در صورت درس خواندن و کسب نمره خوب در امتحانات برایش بازی نصب‌کرده و موبایل را در اختیارش قرار می‌دهند، کار درستی کرده‌اند؟
در ایران یکی از روش‌هایی که نتیجه خیلی خوبی دارد، استفاده از نظریه‌های رفتاردرمانی است. در این نظریه ما با پیامدهای رفتار سروکار داریم یعنی از روش‌های تشویق و تنبیه برای شکل دادن به رفتار استفاده می‌کنیم.
قطعاً یکی از روش‌های جذاب برای کودکان تشویق کردن است که می‌تواند به‌عنوان یک ابزار انگیزشی مناسب برای تغییر رفتار کودکان مورداستفاده قرار بگیرد اما لازم است والدین خیلی از فوت‌وفن‌ها مربوط به تربیت کودک و روال‌های تشویقی را فرابگیرند. والدین برای قول دادن به نصب بازی برای کودک در صورت درس خواندن باید تمام جوانب ازجمله داشتن شرایط نصب آن بازی، محتوای بازی و شرایط خانوادگی را در نظر بگیرند؛ بنابراین استفاده از تشویق بسیار کمک‌کننده است اما باید محتوای آن چیزی که قرار است کودک به‌عنوان پاداش دریافت کند، موردبررسی قرار بگیرد.
در پایان به والدین توصیه می‌کنم که سعی نکنند استفاده از تلفن همراه را به‌طور کامل برای کودکشان ممنوع کنند زیرا دنیا در حال تغییر است و ما باید تکنولوژی را بپذیریم که امروزی زندگی کنیم اما قبل از آنکه تکنولوژی را وارد خانه‌هایمان کنیم، باید فرهنگ استفاده از آن را در خانه‌هایمان ایجاد نماییم.
نویسنده : هدی سادات پاکنهاد